Main-examination

भारतातील हत्तींची स्थिती (2025) — डीएनए-आधारित मोजणी

ज्ञानेश्वर जाधव1 month ago1 week ago01 mins

अहवाल नाव – Status of Elephants in India: DNA-based Synchronous All-India Population Estimation of Elephants’ (SAIEE 2021-25) हत्ती प्रकल्प सुरुवात – 1992 अगोदरची मोजणी पद्धत – दुर्श्य व मलमूत्र आधारित मोजणी पद्धत शेवटची आकडेवारी (2017) – 29,964 मागील मोजणीशी तुलना – जवळपास 8 वर्षांत 25% कमतरता; परंतु नवीन पद्धत जास्त वैज्ञानिक आणि अचूक असल्याने ही…

महिलांच्या सबलीकरणासाठी रोख हस्तांतरण योजना पुरेशा आहेत का?

Team UPSCinMarathi1 month ago1 month ago01 mins

भारतामध्ये गेल्या काही वर्षांत कल्याणकारी राजकारणाला “स्त्रीकेंद्रित” वळण मिळाले आहे. महिलांसाठी थेट रोख हस्तांतरण (Direct Benefit Transfer – DBT) योजना या केवळ सामाजिक सुरक्षा उपाय न राहता राजकीय आणि आर्थिक साधन म्हणूनही उदयास आल्या आहेत. ‘जन धन–आधार–मोबाइल (JAM)’ त्रिसूत्रीच्या आधारे या योजना महिलांना औपचारिक बँकिंग व्यवस्थेशी जोडतात. परंतु प्रश्न असा आहे की, महिलांच्या बँक खात्यात…

सात सामाजिक पापे – महात्मा गांधी

ज्ञानेश्वर जाधव5 months ago5 months ago01 mins

UPSC/MPSC अभ्यासक्रम संदर्भ GS-4 (Ethics): भारतीय तत्वज्ञ, नैतिक मूल्य, नैतिक दृष्टीकोन Essay: “Moral crisis in modern world”, “Ethics in public life” इ. विषयांसाठी उपयुक्त. PSIR Optional: गांधीजींच्या विचारांचा नैतिक सामाजिक पाया स्पष्ट होतो. परिचय महात्मा गांधी यांनी 22 ऑक्टोबर 1925 रोजी Young India या पत्रिकेत “Seven Social Sins” (सात सामाजिक पापे) मांडली. या नैतिकदृष्ट्या भ्रष्ट…

सुशासन अर्थ आणि व्याप्ती

ज्ञानेश्वर जाधव7 months ago7 months ago01 mins

मागील लेखात आपण शासन व्यवहार आणि सरकार/शासन यातील फरक तसेच गव्हर्नन्स या संकल्पनेची विस्तृत चर्चा केली आहे. आज आपण गुड गव्हर्नन्स म्हणजेच सुशासन या संकल्पनेचा आढावा घेणार आहोत. या लेखात आपण सुशासन म्हणजे काय, सुशासनाची वैशिष्ट्ये काय आहेत, तसेच सुशासन प्रत्यक्षात आणताना येणारे अडथळे अभ्यासणार आहोत. सुशासन या संकल्पनेची तात्विक मांडणी आपल्याला कौटिल्याच्या अर्थशास्त्रात, प्लेटोच्या…

शासन व्यवहार(गव्हर्नन्स): अर्थ आणि व्याप्ती

ज्ञानेश्वर जाधव8 months ago8 months ago01 mins

गव्हर्मेंट आणि गव्हर्नन्स यात नेमका फरक तरी काय? नागरी सेवा आणि राज्यसेवा मुख्य परीक्षेत आपल्याला सामान्य अध्ययन पेपर २ या विषयात जे घटक अभ्यासायचे आहेत, त्यातील भारतीय संविधान, राज्यकारभार आणि गव्हर्नन्स या घटकांत आपल्याला स्पष्ट विभागणी करता येणे कठीण आहे. याचे मुख्य कारण हे तीनही घटक परस्परांवर अवलंबून असून त्यांचा सबंध गुंतागुंतीची आहे. त्यामुळेच सरकार…

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि नैतिक द्विधा

प्रथमेश पुरूड8 months ago8 months ago01 mins

AI चे स्वरूप आणि त्यातील तफावत कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) हे आधुनिक जगातील एक प्रभावी साधन बनले आहे, मात्र त्यातील नैतिकतेची (Ethics) तफावत सातत्याने जाणवत आहे. विशेषतः AI च्या उत्तरांमधील बदलत्या स्वरूपामुळे आणि त्याच्या मुळातच असलेल्या “Conformity” (अनुरूपता) तत्त्वामुळे त्याचा उपयोग कसा केला जातो, यावर देखील अनेक प्रश्न उपस्थित होतात. गेल्या काही काळात Grok आणि ChatGPT…

अंतर्गत सुरक्षा – अर्थ आणि व्याप्ती

ज्ञानेश्वर जाधव8 months ago8 months ago01 mins

प्रस्तावना 2013 साली केंद्रीय लोकसेवा आयोगाने नागरी सेवा मुख्य परीक्षेचा अभ्यासक्रम बदलला आणित्या अभ्यासक्रमात अंतर्गत सुरक्षा या विषयाचा स्पष्टपणे उल्लेख करण्यात आला. एकविसाव्या शतकातील बदललेल्या परिस्थितीमुळे अंतर्गत सुरक्षेच्या रूपाने राष्ट्रीय सुरक्षेच्या समोर एक आव्हानाचा मुद्दा निर्माण झाला आहे. त्यामुळेच केंद्रीय लोकसेवा आयोगाला या विषयाचा अभ्यासक्रमात समावेश करणे गरजेचे वाटले. नव्याने समाविष्ट ‘अंतर्गत सुरक्षा’ या विषयाच्या…

महाराष्ट्राचा अर्थसंकल्प – २०२५-२६

ज्ञानेश्वर जाधव8 months ago8 months ago01 mins

महाराष्ट्राच्या २०२५-२६ या वर्षाच्या अर्थसंकल्पातील तरतुदी आणि महत्वाचे मुद्दे पुढील प्रमाणे आहेत. टीप – मुख्य परीक्षेच्या दृष्टीने महत्वाचे धोरण आणि योजना यांचा तपशील खाली देण्यात आला आहे. या व्यतिरकीत कर आणि महासुलच्या संदर्भातील तरतुदी मुद्दाम या लेखात देण्यात आल्या नाहीयेत. कारण परीक्षेच्या दृष्टीने त्या तितक्या महत्वपूर्ण नाहीयेत.

meaning nature and scope of the study of international relations

आंतरराष्ट्रीय संबंध – अर्थ, स्वरूप आणि व्याप्ती

ज्ञानेश्वर जाधव8 months ago8 months ago01 mins

प्राचीन काळापासून विविध सभ्यतांमध्ये सहसंबंध अस्तित्वात होते. त्यामुळे मानवाच्या सामाजिकीकरणातून उदयास आलेल्या राज्य या संकल्पने सोबतच आंतरराज्य संबंध प्रस्थापित होण्यास सुरुवात झाली. सुरुवातीला हे संबंध राजकीय स्वरुपाचे होते. कालांतराने राष्ट्र-राज्य संकल्पनेच्या उदयानंतर या संबंधांना संस्थात्मक अधिष्ठाण प्राप्त झाले. १७८९ साली जेरेमी बेंथम यांनी “प्रिन्सिपल ऑफ मोराल्स अँड लेेजिस्लेशन” (Principal of Morals and Legislation) या ग्रंथात…

उजव्या आणि डाव्या राजकीय विचारातील फरक

ज्ञानेश्वर जाधव9 months ago9 months ago01 mins

आपल्या चर्चेत नेहमी डावी, उजवी आणि केंद्रीय विचारसरणी असे शब्द येत असतात, पण त्यात नेमके कोणत्या विचारसरणीला काय म्हणावे हे उमगत नाही. ते समजावे यासाठी हे बॅनर बनवले आहे, यातही काही गोष्टी लक्षात आल्या नसल्यास चिंता करू नका. येणार्‍या काळात आपण यावर विस्तृत चर्चा करणारच आहोत. अर्थात ती चर्चा राज्यशास्त्र आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध या विषयाच्या…

Menu

भारतातील हत्तींची स्थिती (2025) — डीएनए-आधारित मोजणी

सात सामाजिक पापे – महात्मा गांधी

सुशासन अर्थ आणि व्याप्ती

शासन व्यवहार(गव्हर्नन्स): अर्थ आणि व्याप्ती

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि नैतिक द्विधा

अंतर्गत सुरक्षा – अर्थ आणि व्याप्ती

महाराष्ट्राचा अर्थसंकल्प – २०२५-२६

आंतरराष्ट्रीय संबंध – अर्थ, स्वरूप आणि व्याप्ती

उजव्या आणि डाव्या राजकीय विचारातील फरक