UPSC/MPSC अभ्यासक्रम संदर्भ
GS-4 (Ethics): भारतीय तत्वज्ञ, नैतिक मूल्य, नैतिक दृष्टीकोन
Essay: “Moral crisis in modern world”, “Ethics in public life” इ. विषयांसाठी उपयुक्त.
PSIR Optional: गांधीजींच्या विचारांचा नैतिक सामाजिक पाया स्पष्ट होतो.
परिचय
महात्मा गांधी यांनी 22 ऑक्टोबर 1925 रोजी Young India या पत्रिकेत “Seven Social Sins” (सात सामाजिक पापे) मांडली. या नैतिकदृष्ट्या भ्रष्ट आचरणाच्या प्रकारांनी समाजात अन्याय, शोषण व विषमता वाढते, असे गांधीजींचे मत होते.
सात सामाजिक पापे व त्यांचे अर्थ
क्र. | सामाजिक पाप | स्पष्टीकरण |
1 | तत्त्वांशिवाय राजकारण | नैतिक मूल्यांशिवाय राजकीय व्यवहार; सत्तेसाठी सर्व काही योग्य मानणे. |
2 | कामाविना संपत्ती | श्रम न करता मिळवलेली संपत्ती; शोषण, फसवणूक यावर आधारित संपत्ती. |
3 | संवेदनाशिवाय सुखभोग | जबाबदारी व विचाराशिवाय फक्त स्वतःचा आनंद शोधणे. |
4 | चारित्र्याशिवाय ज्ञान | नैतिक अधिष्ठानाशिवाय मिळवलेले शिक्षण किंवा माहिती. |
5 | नैतिकतेशिवाय व्यापार | फसवणूक, शोषण, पर्यावरण हानी करणारे व्यावसायिक व्यवहार. |
6 | माणुसकीविना विज्ञान | शस्त्रास्त्र, प्रदूषण यांसारख्या मानवतेविरोधी वैज्ञानिक शोधांचा वापर. |
7 | त्यागाशिवाय पूजा | केवळ कर्मकांड, परंतु सेवा, करुणा व त्यागाचा अभाव. |
समाजशास्त्रीय महत्त्व
गांधीजींचा उद्देश समाजात नैतिकता, मानवता आणि जबाबदारीचे मूल्य वाढवणे हा होता. प्रत्येक पाप समाजातील विशिष्ट क्षेत्राशी (राजकारण, अर्थव्यवस्था, विज्ञान, धर्म इ.) निगडीत आहे.
उदाहरणार्थ आधुनिक संदर्भ
पाप | आधुनिक उदाहरण |
तत्त्वांशिवाय राजकारण | खोटे आश्वासन, भ्रष्टाचार |
कामाविना संपत्ती | बिटकॉइन स्कॅम, शेअर बाजार फसवणूक |
माणुसकीविना विज्ञान | आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सचा अनैतिक वापर, डीप फेक |